Ðâu
đây đã nghe thấy nhiều thân hữu
ấm ức than phiền bị Dị Ứng
quấy rầy. Nên xin cùng ôn lại về
vấn đề này. Ðể cùng nhau phòng
ngừa, tìm nơi chữa trị.
1-
Dị
Ứng là gì?
.Dị
Ứng là một phản ứng quá đáng
của cơ thể với một chất mà
với cùng số lượng không gây ảnh hưởng
gì cho người khác. Phản ứng xẩy ra
khi người có thể bị dị ứng
lại cứ liên tục tiếp xúc với các
chất đó. Hậu quả của phản
ứng là những triệu chứng khó chịu
nặng nhẹ khác nhau, đôi khi đe dọa
tới đời sống con người.
2-Bằng
cách nào mà phản ứng bất thường
đó có thể xẩy ra?
Ðây
là một diễn tiến khá phức tạp
với nhiều giai đoạn:
a-Giai
đoạn đầu
Khi
chất gây dị ứng xâm nhập cơ
thể, tiếp xúc với hệ thống miễn
dịch lần đầu thì chưa có chuyện
gì xẩy ra. Nhưng cơ cấu phòng thủ này
đã sửa soạn để đối phó
với kẻ lạ mặt bằng cách tạo ra
những kháng thể riêng với chúng, gọi là
kháng thể IgE. Do đó người dễ bị
dị ứng đều có lượng IgE khá cao
trong máu.
b-Giai
đoạn hai xẩy ra khi cùng chất gây dị
đó lại vào cơ thể. Kháng thể IgE
sản xuất trong giai đoạn đầu
nhận ra kẻ lạ trước đây bèn bao
vây, tiêu diệt. Rồi một loạt các hóa
chất như histamine, protaglandins được
tiết ra. Một nghịch lý là chính các hóa
chất này lại gây ra các triệu chứng
của dị ứng.
Histamine
kích thích cơ thể khiến nước mắt
nước mũi dàn dụa, ngứa ngáy trên da;
nhức đầu, tim đập nhanh và không
đều, giảm huyết áp; tăng tiết
dịch vị bao tử, nhu động ruột non
mạnh gây ra ngăm ngăm đau bụng; tâm
thần bồn chồn, lo lắng
Protaglandins
làm co thắt đường hô hấp, dãn
mở huyết quản.
c-Giai
đoạn ba. Trong giai đoạn này, một
số bạch cầu được điều
động tới để tiêu diệt chất
sinh dị ứng. Trong cuộc chiến, các
bạch cầu cũng tiết ra một số hóa
chất khiến tế bào cơ thể bị viêm
sưng nhiều hơn.
3-Những
chất nào là “chất
gây dị ứng”?
Hầu
như mọi vật chất đều có thể
gây ra dị ứng. Chúng có thể hiện
diện trong môi trường chung quanh như
phấn cây cỏ, bào tử mốc meo, không khí
ô nhiễm từ các khu kỹ nghệ. Trong nhà
ở thì có bụi mạt, mốc meo trong bếp
buồng tắm, lông thú vật như chó mèo, các
sợi len vải, mỹ phẩm, thuốc xịt
tóc, khói thuốc lá, lớp sơn tường
mới quét.
Một
số thực phẩm thường gây dị
ứng là sữa, trứng, hải sản, đậu
phọng, đậu nành, xúc cù là...
Hóa
chất trong dược phẩm cũng có thể
gây dị ứng, nhất là thuốc kháng sinh
penicillin, thuốc chống đau aspirin
4-Xin
kể các dấu hiệu khi bị dị ứng?
Thường
thường chất dị ứng xâm nhập cơ
thể qua đường hô hấp như mũi,
cuống họng, cuống phổi và phổi.
Khi
đường hô hấp trên bị kích thích thì
bệnh nhân hắt hơi, sổ mũi, nghẹt
mũi, ngứa mũi và cuống họng, chẩy
nước phía sau mũi, ngứa và chẩy nước
mắt. Khi chất dị ứng vào phổi thì
nạn nhân cảm thấy nặng nặng nơi
ngực, khò khè, khó thở, ho, hen.
Khi
ăn phải chất dị ứng thì có buồn
nôn, ói mửa, tiêu chẩy, đau bụng.
Ðôi
khi chất gây dị ứng làm cho da sưng đỏ,
nổi ngứa cùng mình.
5-Có
mấy thứ dị
ứng?
Dị
ứng có thể xẩy ra theo mùa trong năm như
là Sốt Cỏ Khô thường có nhiều vào mùa
xuân và thu khi hoa bắt đầu nhả phấn.
Dị
ứng quanh năm gây ra do lông chó mèo, mạt
bụi, mốc meo...
6-Xin
kể các dị
ứng thường thấy nhất.
Ðó
là Sốt Cỏ Khô (Hay fever), Hen Suyễn, Chàm Da
(Eczema).
a-
Sốt Cỏ Khô là gì?
Sốt
Cỏ Khô là một loại dị ứng gây ra do
phấn hoa của cỏ cây và các thực vật
khác. Một trong các loại cỏ hay gây dị
ứng nhất là Cỏ Phấn Hương ragweed
với nhiều hạt phấn từ cuối mùa
hạ tới đầu mùa đông. Triệu
chứng chính của bệnh là viêm niêm mạc
của mũi, đôi khi có viêm giác mạc. Vì
thế tên y học của Hay Fever là Viêm Dị
Ứng Mũi allergic rhinitis. Bệnh nhân bị
hắt hơi, chẩy nước mũi hoặc
nghẹt mũi, ngứa và chẩy nước
mắt, tai như đầy nước. Bệnh
thường xẩy ra vào mùa xuân, hạ, thu khi cây
cỏ trổ hoa, nhả phấn theo gió theo ong
tản mác khắp nơi.
Nếu
xác định được chất sinh dị
ứng thì có thể dùng phương pháp giải
cảm thụ desentilization để trị
bệnh.
b-Hen
suyễn là bệnh gì vậy?
Ðây
là một bệnh ảnh hưởng tới
sự hô hấp và hai lá phổi. Bệnh nhân
thở khò khè và khó thở vì sự co thắt
của phế quản. Bệnh có thể nặng
hơn khi tiếp xúc với một hay nhiều các
chất sinh dị ứng như dược
phẩm, phấn hoa hoặc khi làm việc mà
cố gắng quá sức, hoặc khi có xúc đông
mạnh hoặc bị nhiễm trùng.
c-
Còn bệnh Chàm da?
Ðây
là bệnh viêm da dị ứng, đặc
biệt là biểu bì. Chàm gây ra ngứa với
vết ban đỏ, bóng nước nhỏ trên
da. Các bóng nước này thường rỉ nước
rồi đóng vẩy, dầy lên và biến
mầu. Chàm có thể do các nhân tố từ ngoài
tới như khi ăn một vài thực phẩm,
tiếp xúc với vài kim loại; hoặc
nội tại, không biết nguyên do. Chữa tùy
theo nguyên nhân, thường là bằng thuốc
steroid
7-Ngoài
ba dạng trên, còn dạng dị ứng nào khác
nữa?
Có
chứ. Ta có thể bị dị ứng ở các
bộ phận khác trong cơ thể với
nhức đầu, đi tiêu chẩy, đau
bụng, nổi mề đay.
8-Có
gì khác biệt giữa “Dị
Ứng” với “Nhậy cảm” và “Bất
Dung”
Dị
ứng chỉ dùng để diễn tả
một phản ứng xẩy ra khi cơ thể tái
tiếp xúc với một chất mà bình thường
vô hại. Chất này được cơ
thể nhớ ra do đã có tiếp xúc trước
đây và đã sản xuất ra kháng thể IgE
để đối phó.
Nhậy
cảm (Sensitivity) là một phản ứng quá
đáng với tác dụng phụ của một
chất nào đó. Chẳng hạn thuốc hít
để chữa hen suyễn mà dùng quá phân lượng
thì bệnh nhân cảm thấy kích thích, run
rẩy.
Bất
dung (Intolerance) là cảm giác khó chịu khi ta ăn
một món thực phẩm mà cơ thể không tiêu
thụ được. Lý do là bao tử không
tiết ra đủ dịch vị để tiêu
hóa món ăn đó. Chẳng hạn nhiều người
không có diêu tố lactase để tiêu hóa
đường lactose trong sữa nên thường
hay bị tiêu chẩy khi uống sữa.
9-Dị
ứng có nguy hiểm không?
Dị
ứng có thể chỉ thoảng qua với
mấy khó chịu cục bộ tùy theo từng người
và tùy theo chất gây dị ứng nhiều hay ít.
Hiếm hơn nhưng rất trầm
trọng là sốc phản vệ (anaphylactic shock)
với phản ứng toàn thân. ảnh hưởng
tới hệ tuần hoàn. Chất histamine tiết
ra rất nhiều, làm cho mạch máu dãn mở, nước
ứ ngoài tế bào gây sưng phù, co thắt
cuống phồi, hạ huyết áp, suy sụp
tuần hoàn đôi khi tử vong. Trường
hợp cụ thể là khi có phản ứng
với thuốc chích penicillin hoặc khi bị ong
độc đốt.
10-Dị
ứng có di truyền không?
Thực
ra dị ứng không di truyền, nhưng có
khả năng là nếu trong gia đình có
nhiều người bị dị ứng thì mình
cũng có thể bị theo.
11-Dị
ứng có thường xẩy ra không?
Theo
thống kê thì có tới 20% dân chúng bị dị
ứng với một vật chất nào đó.
12-Vào
tuổi nào thì dị ứng hay xẩy ra?
Dị
ứng thường bắt đầu ở
tuổi ấu thơ, nhưng cũng có thể
xẩy ra ở bất cứ tuổi nào. Không bao
giờ con người quá già để mà không
bị dị ứng.
13-Có
người nói khi lớn lên thì dị ứng hết, đúng hay
sai.
Không
đúng đâu. Có điều là dấu hiệu
của dị ứng thay đổi với
thời gian. Chẳng hạn khi còn bé thì dấu
hiệu dị ứng là chàm da, đau bụng nhưng
khi lớn lên thì có thể là hen suyễn, ban
đỏ trên da. Ngay người cao tuổi cũng
có các dấu hiệu dị ứng nhưng
nhẹ hơn.
14-Khi
bị dị ứng thì liệu tôi có phải
đi khám bệnh
với bác sĩ chuyên về dị ứng không?
Thực
ra dị ứng có nhiều dấu hiệu khác
nhau ở nhiều bộ phận, nên một bác sĩ
tổng quát hoặc chuyên khoa nào đó, ngoài bác
sĩ dị ứng, cũng chữa được.
Chẳng
hạn khi ta bị chàm ngứa da thì bác sĩ bì
phu có thể chữa được. Một em bé
bị dị ứng với sữa bò thì đến
bác sĩ chuyên về nhi khoa là có thể giải
quyết được khó khăn.
15-Có
cách nào để thử
coi bị dị ứng không?
Có
chứ. Hiện nay có ít nhất ba phương
thức thử nghiệm, được thực
hiện tùy theo triệu chứng bệnh và tình
trạng của da.
a-Thử
trên da. Có thể là Châm kim da, miếng dán trên da
-Châm
kim trên da- skin prick testing.
Thử
nghiệm này rất phổ thông đặc
biệt trong các trường hợp hít hoặc
ăn phải chất gây dị ứng và
được thực hiện trên da,
Vùng
da để thử nghiệm là ở mặt trong
của cánh tay. Sau khi khử trùng sạch sẽ,
một chút dung dịch chất gây dị ứng
được đặt lên da. Với một mũi
kim nhọn, châm nhẹ da để chất
thử nghiệm ngấm vào. Có thể thử vài
loại chất dị ứng một lần, đặt
cách xa nhau.
Kết
quả dương tính khi chỗ da thử
ngứa, đỏ dầy lên, lan rộng tới
3-5 mm trong vòng 15 phút.
Trong
phương pháp này, chỉ sử dụng một
số lượng rất nhỏ chất sinh
dị ứng, nên rất an toàn và có thể
thực hiện ở mọi lứa tuổi. Ðây
cũng là thử nghiệm đầu tiên mà các bác
sĩ làm khi nghi ngờ bị dị ứng
với một chất nào đó. Phương pháp
rất giản dị, kết quả mau chóng, ít
tốn kém
a-Thử
bằng miếng dán trên da.
Chất
sinh dị ứng được đặt trên
một miếng kim loại đường kính 1
phân. Miếng kim loại được gắn trên
da, thường là ở lưng. Bệnh nhân
cần giữ cho da không bị ẩm nước.
Sau 48 giờ, gỡ miếng kim loại. Nếu da
ở chỗ đó sưng đỏ lên thì
kết quả dương tính, tức là người
đó dị ứng với chất thử
nghiệm. Thử nghiệm này được dùng
đặc biệt cho dị ứng chàm da
-Chích
dưới da với một chút síu chất nghi là
gây ra dị ứng rồi coi kết quả như
trên.
b-Thử
máu.
Máu
được lấy ở tĩnh mạch
rồi gửi tới phòng thí nghiệm để
tìm kháng thể IgE. Sau một tuần lễ thì có
kết quả. Thử máu được dùng khi
người bệnh có thể bị phản
ứng mạnh với chất dị ứng đặt
trên da, khi da bị chàm rộng không có chỗ
đặt chất gây dị ứng.
c-Loại
trừ chất sinh dị ứng.
Cách
này thường được dùng để coi
dị ứng với thực phẩm nào. Thực
phẩm hay gây dị ứng là sữa, trứng,
đậu phọng, đậu nành.
Thực
phẩm khả nghi được loại bỏ
trong phần ăn trong vài tuần lễ. Bác sĩ
và bệnh nhân cùng quan sát coi dấu hiệu
dị ứng còn hay hết trong khi không ăn
thực phẩm này. Sau đó ăn lại
thực phẩm đó từ từ và để
ý có dấu hiệu dị ứng không.
Có
thể cho bệnh nhân ăn thực phẩm
khả nghi rồi quan sát sự xuất hiện
của triệu chứng.
Cách
này cần được thực hiện dưới
sự theo dõi của bác sĩ và ở trong
bệnh viện để đảm bảo là
bệnh nhân ăn uống đầy đủ.
16-Xin
nói cách điều trị ban đầu cho dị ứng.
Mục
đích chính của điệu trị dị
ứng là giảm thiểu hoặc ngăn ngừa
các triệu chứng của bệnh và giúp
nạn nhân duy trì nếp sinh hoạt bình thường
mỗi ngày.
Trước
hết là phải tìm hiểu lịch sử
bệnh tình người bị dị ứng. Khi mà
đã biết được chất sinh dị
ứng thì cần phải tránh xa, loại bỏ
chất đó. Chẳng hạn dị ứng vì lông
chó thì phải tặng cho người khác, dị
ứng với đồ trang sức thì phải
cho bạn bè món đó, dị ứng với dâu,
cua thì đừng ăn các thứ này nữa.
Nên
nhớ là phấn hoa trong không khí cao nhất
từ nửa đêm tới 8 giờ sáng, đặc
biệt là vào những ngày nắng ấm và khô.
Ta nên tránh ra ngoài trong thời điểm này
hoặc mang khẩu trang.
Nếu
không loại bỏ được thì phải dùng
dược phẩm, dựa trên các dấu
hiệu khó chịu của người
bệnh.Chẳng hạn, khi dấu hiệu chính là
nghẹt mũi thì thuốc xịt chống
nghẹt được sử dụng. Nếu là
chẩy nước mũi và ngứa lỗ mũi,
khóe mắt thì phải dùng các loại chống
histamine. Nếu có cả hai dấu hiệu thì
phải phối hợp cả hai loại thuốc.
Khi
dị ứng nhẹ vừa phải, bác sĩ thường
cho các thuốc ít gây ngủ như loratadine (Claritin), desloraladine
(Clarinex), fexofenadine (Allegra), cetirizine(Zyrtec), hoặc
thuốc xịt mũi như azelatine (Astelin). Các
thuốc Seldane (Terfenadine) và Hismanal (Astemazole) đã
không còn được bán trên thị trường
Hoa Kỳ vì tác dụng ngoại ý quá mạnh lên
nhịp tim.
Chống
nghẹt mũi có các thuốc có chất
pseudoephedrine uống hoặc xịt mũi.
Khi
bệnh trầm trọng thì phải dùng thêm
thuốc uống hoặc xịt mũi có chất
steroids. Chất này rất tốt để làm
giảm các triệu chứng của dị ứng
nhưng đôi khi cũng gây ra nhiều tác
dụng phụ ở một số người.
Mấy loại thuốc xịt mũi mới ra lò
thường làm giảm nghẹt mũi rất mau
và ít gây ra tác dụng phụ
Các
thuốc vừa kể cần có toa của bác sĩ,
ngoại trừ Claritin được bán tự
do.
Thuốc
chống histamine mua tự do gồm có diphenhydramine
(Benadryl), clemastine (Tavist), Chlorpheniramine(Chlor-trimeton);
hydroxyzine (Atarax). Các thuốc này đều gây ra
ngây ngất buồn ngủ nhưng khá công
hiệu với dị ứng.
Miễn
dịch trị liệu (immunotherapy) hiện nay
đang được sử dụng và có
nhiều triển vọng khả quan , nhưng khá
tốn kém.
17-Xin
nói về tác dụng
phụ của các thuốc chống histamine và
chống nghẹt mũi.
Vâng,
đây là điều mà nhiều người
thắc mắc và chúng ta cần ghi nhớ. Chúng tôi
ghì tên riêng của thuốc cho dễ nhớ,
dễ đọc.
a-Zyrtec.
-
Chống chỉ định: không dùng khi có
tiền sử dị ứng với thuốc này và
thuốc hydroxyzine.
-Thận
trọng: Cần điều chỉnh liều lượng
với người bị suy thận, suy gan. Có
thể gây rối loạn cho sinh hoạt tâm
thần và thể chất. Không nên dùng chung
với rượu hoặc thuốc an thần.
Hỏi ý kiến bác sĩ khi có thai hoặc đang
cho con bú sữa mẹ.
-Tác
dụng ngoại ý: Hiện tượng ngủ gà;
mệt mỏi, khô miệng, nhức đầu, viêm
họng, chóng mặt, đau bụng, ho, chẩy máu
cam, tiêu chẩy.
b-Allegra
-Chống
chỉ định: Không dùng nếu đã bị
dị ứng với thuốc này.
-Thận
trọng: Cần cho bác sĩ hay nếu có bệnh
tim, thận hoặc gan vì có thể phải điều
chỉnh liều lượng thuốc khi có các
bệnh vừa kể. Hỏi ý kiến bác sĩ
trước khi dùng nếu đang có thai hoặc
cho con bú sữa mẹ. Thuốc chưa được
phép dùng cho trẻ em dưới 6 tuổi.
-Cách
uống thuốc: Uống theo chỉ dẫn
của bác sĩ, thường là hai lần vào
buổi sáng và buổi chiều. Nếu quên
một liều thì uống ngay khi nhớ ra, nhưng
nếu đã tới giờ uống liều
thứ hai thì không uống hai liều một lúc.
Uống thuốc với một ly nước. Không
nên uống Allegra khi uống thuốc chống acid
bao tử như Rolaids, Maalox, Mylanta, Pepcid vì các
thuốc này có thể làm giảm tác dụng
của Allegra.
-Tác
dụng ngoại ý: Buồn nôn, ói, nhức đầu,
ho, đau lưng, khó chịu bao tử, nóng
sốt, nhiễm trùng tai trong, mũi, cuống
phổi.
c-Clarinex
-Chống
chỉ định: Không dùng nếu đã bị
dị ứng với thuốc.
-Thận
trọng: Cho bác sĩ hay nếu đang có bệnh
tim, thận để được thay đổi
liều lượng thuốc. Tham khảo ý
kiến bác sĩ trươc khi dùng nếu có
thai, cho con bú sữa mẹ.
-Cách
uống: Uống ngày một lần; có thể
uống với thực phẩm hoặc khi đói
bụng.
-Tác
dụng ngoại ý: Khô miệng, mệt mỏi,
buồn ngủ, đau họng, chóng mặt,
muốn ói, đau nhức xương thịt,
nhức đầu, ho, tiêu chẩy.
d-Benadryl:
Cần cẩn thận khi dùng thuốc này nếu
đang bị bệnh phổi, cao áp nhãn, khó khăn
tiểu tiện vì sưng tuyến tiền
liệt. Thuốc thường gây buồn ngủ,
bẳn tính. Không nên dùng khi uống rượu,
thuốc an thần, thuốc ngủ.
18-Chích
ngừa dị ứng có tốt không?
Chích
ngừa dị ứng rất công hiệu trong trường
hợp hít thở phấn hoa, bụi bặm, meo
mốc hoặc khi bị ong đốt. Trước
khi chích, cần làm các thử nghiệm trên da
để xác định chất gây dị
ứng.
Bệnh
nhân sẽ được chích một số lượng
rất nhỏ chất sinh dị ứng một cách
đều đặn, thường là mỗi
tuần lễ. Phân lượng nhiều ít tùy
theo bệnh nhân và bệnh trạng nặng
nhẹ.
Sau
khi chích vài tháng ta đã thấy kết quả
ngay. Ðôi khi phải chích lâu hơn, hai ba năm..
Trên
80% bệnh nhân chích đều đặn có
kết quả khả quan hoặc hết hẳn.
Cần phải kiên nhẫn với phương pháp
giải cảm thụ này. Và cũng khá tốn kém
đấy.
Xin
cầu chúc mọi người allergic free. Ðể
an hưởng cuộc đời
và tự do ăn uống.
Bác
sĩ Nguyễn Ý Ðức
Texas-
Hoa Kỳ.
0 Nhận xét