" Viễn vông" hay " Viển vông"?
Theo Quechoa
Hoàng Tuấn Công
Sáng nay 23/5/2014 mình cùng nông dân ra đồng thu hoạch vụ
xuân dưới cái nắng hầm hập, bỏng rát như đổ lửa. Lúc nghỉ, mượn được cái máy
tính bảng, vào trang nhà Tuấn Công Thư Phòng xem khách khứa sáng nay thế nào
thì nhận được câu hỏi của Bọ Lập: “Báo chí viết loạn cả lên: Hữu nghị viển
vông. Mình cũng lúng túng. Theo Công thì viễn vông hay viển vông ?”.
Mình
nghĩ: đúng là Bọ Lập ! Cái gì cũng quan sát cặn kẽ, cụ thể, chính xác, ra vấn
đề mới nghe. Có những cái xung quanh chẳng ai nhìn thấy hay nghĩ ra được cái gì
đáng kể thì Bọ lại nhìn ra khối thứ hay. Thế nên những “Ký ức vụn”,
những “Chuyện đời vớ vẩn”, rồi “Chuyện nhà quê”, chuyện
quán xá nhậu nhẹt với “Bạn văn”... tưởng vụn vặt, vớ vẩn lại có
sức hấp dẫn, lôi cuốn bao người.
Mình chấm chấm quẹt quẹt trên màn hình cái máy đi mượn không
quen. Mấy con chữ cứ nhảy nhót tung tăng, loạn xị ngậu lên. Cuối cùng cũng trả
lời vắn tắt gửi Bọ Lập. Đại khái: viết đúng phải là “viễn vông” chứ
không phải “viển vông”, vì thế này...vì thế kia...Về nhà có thời gian
xem lại, thấy “báo chí viết loạn cả lên” và Bọ Lập “cũng lúng túng” là
đúng thôi. Bởi vấn đề khá phức tạp. Nhân đó xin phép Bọ Lập để ngỏ câu chuyện
chữ nghĩa thú vị này, những mong giúp ích gì đó cho bạn đọc của Tuấn Công
Thư Phòng.
Vậy “viễn vông” hay “viển
vông” ?
-Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê) viết: “Viển vông:
tính từ, không thiết thực, hết sức xa rời thực tế. mơ ước viển vông; toàn
nói những chuyện viển vông. đồng nghĩa: hão huyền”.
-Từ điển chính tả (giành cho học sinh)-NXB Từ điển bách
khoa-Trung tâm từ điển học: “Viển: viển vông: diễn giả nói những điều
viển vông”.
-Từ điển chính tả tiếng Việt-Nguyễn Trọng Báu-NXB Giáo dục-2013: “Viển:
viển vông (Xa rời thực tế, chẳng thiết thực gì cả: suy nghĩ viển vông)
-Từ điển từ láy tiếng Việt-Viện Khoa học xã hội Việt Nam-Viện
ngôn ngữ học-NXB Khoa học xã hội: “Viển vông tính từ.
Không thiết thực và rất xa thực tế. Chuyện viển vông. Mơ ước viển vông”.
-Từ điển Việt Hán-GS Đinh Gia Khánh hiệu đính-NXB
Giáo dục-2003: “Viển vông: 虚幻的(hư ảo đích).
Như thế, rất nhiều sách từ điển tiếng Việt viết là “viển
vông” (viển dấu hỏi) chứ không phải “viễn vông” (viễn
dấu ngã). Hoá ra mình tư vấn sai cho Bọ Lập hay sao ? Nghĩ vậy đúng mà không
đúng. Bởi vì từ “viển vông” (như mình đã giải thích với Bọ Lập) vốn là
biến âm của “viễn vọng” nghĩa là trông xa:
-Chữ “vọng” 望 nghĩa gốc là nhìn ra nơi xa.
Giáp cốt văn: chữ “vọng” giống như một người đang đứng, mắt mở to nhìn
ra xa. Kim văn: thêm hình mặt trăng, thể hiện rõ một người đang “viễn
vọng”- nhìn xa.
-Ngoài nghĩa đen là nhìn xa, trong Hán văn, từ “viễn vọng”
có nghĩa bóng là “ảo tưởng”, trông chờ vào cái gì đó quá xa vời, không
thực tế. Từ điển Việt-Hán (sách đã dẫn) cho ta biết: “Viễn vọng: nghĩa
1. 遠望 viễn vọng-nhìn xa; kính viễn vọng 遠望鏡
(viễn vọng kính) Nghĩa 2. 幻想 -ảo tưởng”.
-Từ “ảo tưởng” được Từ điển tiếng Việt
giải thích: “có ý nghĩ viển vông, mơ hồ, thoát li hiện thực: ảo tưởng
về một thế giới hoàn mĩ”.
-Việt Nam tự điển (Hội khai trí tiến đức-1932):
+Viển-vông: Vu vơ, không có bằng cứ gì cả. Câu
chuyện viển vông.
+“Viễn-vọng: trông xa. Đứng trên lầu viễn-vọng. Nghĩa
bóng: mong mỏi chuyện xa xôi: Hay viễn-vọng những chuyện viển-vông”.
Như thế, ta có mối liện hệ: Viễn vọng = Ảo tưởng = viển
vông. Đặc biệt, Việt Nam tự điển-cuốn sách xuất bản đầu thế kỷ XX
cho ta biết thêm: thời bấy giờ đã có sự biến âm “viễn vọng” thành “viển
vông”. Tuy nhiên, người ta chưa quên hẳn từ “viễn vọng” nên còn được
Việt Nam tự điển ghi nhận: “Viễn vọng: Nghĩa bóng: mong mỏi
chuyện xa xôi”. Đáng chú ý, cái ví dụ có vẻ “trái khoáy” “Hay
viễn-vọng những chuyện viển-vông” của Việt Nam tự điển cho ta thấy “viển
vông” bắt đầu Việt hóa: viễn biến âm thành viển; vọng
biến âm thành vông, dần dần thay thế hoàn toàn cho từ Hán Việt “viễn
vọng” (Đây là hiện tượng dùng một từ Hán Việt cũ để giải thích cho một từ
Việt hóa mới, theo kiểu như “ngày sinh nhật”) Để rồi thay vì nói: “Hay
viễn-vọng những chuyện viển-vông” người ta sẽ nói: “Chỉ nói toàn những
chuyện viển vông”. Và hơn nửa thế kỷ sau, người ta đã quên hẳn từ “viễn
vọng” với nghĩa bóng “mong mỏi chuyện xa xôi” của nó
và mặc nhiên công nhận duy nhất từ “viển vông”. Đến mức Từ điển từ
láy tiếng Việt (Viện ngôn ngữ học) xếp “viển vông” vào diện “từ
láy tiếng Việt”. Qua đó cho rằng trong từ ghép “viển vông” có một từ
không có nghĩa.
Vậy, bây giờ ta phải theo cách viết nào ? “Viển vông”
hay “viễn vông”. Theo tôi, đã đến “nước này” thì đành phải theo số đông
vậy. Hơn nữa, một khi chữ “vọng” đã biến âm thành chữ “vông”, thì
có lý gì với chữ “viễn” lại không cho nó cái “quyền” biến thành chữ “viển”.
Tuy nhiên với các nhà biên soạn từ điển, theo chúng tôi khi giải thích nghĩa từ
“viển vông” nên chú thích nguồn gốc của từ và đưa ra lời khuyên dùng
thống nhất là “viển vông” hay “viễn vông”, tránh băn khoăn, thắc
mắc cho mọi người mỗi khi nói và viết.
0 Nhận xét